Η σύγχρονη ζωή κατακλύζεται από παράγοντες, οι οποίοι επιθυμούν διακαώς ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο κομμάτι της καθημερινής μας προσοχής. Είτε μιλάμε για θρησκεία είτε για πολιτική, ο άνθρωπος από τότε που ομαδοποιήθηκε δεν μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό του ασπασμού της μίας ή της άλλης ιδέας. Μιλώντας περί ιδεών διαμορφώθηκαν ιδεολογίες, από τις οποίες άλλες ξεχάστηκαν, άλλες εμπλουτίστηκαν, άλλες ευτελίστηκαν κι άλλες κυριαρχούν. Γεγονός αποτελεί πως συνεχίζουν να τραβούν την προσοχή μας είτε τυγχάνει να είμαστε θιασώτες είτε πολέμιοι της μίας ή της άλλης. Για όλες όμως έχουμε την εντύπωση πως αλλιώς ξεκίνησαν κι αλλού κατέληξαν, έχοντας απωλέσει μεγαλύτερο ή μικρότερο κομμάτι της ομοιογένειας τους. Γιατί συμβαίνει αυτό?
Αν δεχτούμε πως οι κύριοι φορείς ιδεολογίας είναι τα πολιτικά κινήματα (πριν γίνουν κόμματα/κομμάτια του πληθυσμού) και οι θρησκείες (πριν αποκτήσουν τον επίσημο χαρακτήρα θρησκευτικής οργάνωσης) παρατηρούμε πως βασίζονται σε έναν αρχικό πυρήνα ατόμων, σε μία διακήρηξη, σε ένα γραπτό, σε ηρωικές πράξεις, των οποίων η μέθεξις δημιούργησε το αυθεντικό περιεχόμενο μίας οποιαδήποτε ιδεολογίας. Ως εδώ καλά. Ο πανδαμάτωρ χρόνος όμως είναι αμείλικτος κυρίως ως προς το προσωρινό του ανθρώπινου δυναμικού της κάθε ιδεολογίας. Τότε είναι που αναλαμβάνει δράση, το στρώμα ατόμων που βρέθηκε πιο κοντά στον αρχικό πυρήνα, το οποίο στον εξωτερικό κόσμο δίνει την εντύπωση της φυσιολογικής συνέχειας της αρχικής ιδεολογίας ενώ στον μικρόκοσμο εντός ιδεολογίας όχι σπάνια χρησιμοποιείται για συνετισμό/περιθωριοποίηση πιο καινούργιων και καινοτόμων στελεχών. Αυτό το στρώμα παρά τω πυρήνα συνιστά μία ελίτ, η οποία είναι ανοιχτή στον έξω κόσμο αλλά πολύ ερμητική εντός της ιδεολογίας επί της οποίας κυριαρχεί. Αυτόκλητα συνήθως αναλαμβάνει να “εξηγήσει”/”επαναπροσδιορίσει” το αρχικό νόημα της ιδεολογίας. Εδώ αρχίζει και η σύγχυση, η οποία αποτυπώνεται με γλαφυρά σχόλια στο διαδίκτυο αλλά και σε προσωπικές κουβέντες που μιλούν για “δεξιούς που θέλουν διάλυση του κράτους”, “αριστερούς με βίλες στην Εκάλη” και “ιερείς που κοιτούν την σωτηρία της τσέπης τους”.
Το αρχικό ιδεώδες είναι πλεόν μόνο κατ΄όνομα το ίδιο, ενώ το περιεχόμενο έχει αλλάξει θεμελιωδώς. Συνδετικός κρίκος του πριν και του μετά αποτελεί κυρίως η λεγόμενη “διπλή/διφορούμενη γλώσσα” (doubletalk) , όπου τα πάντα έχουν διπλό νόημα: ένα για τους εντός ελίτ και άλλο για όλους τους υπόλοιπους . Ανεξαρτήτως πολιτεύματος η αποκωδικοποίηση της “διπλής γλώσσας” – σε αντίθεση με τα υπόλοιπα συστατικά στοιχεία της ιδεολογίας- μεταλαμπαδεύεται σχεδόν αποκλειστικά από ελίτ σε ελίτ ενώ η πλατιά μάζα των οπαδών συνεχίζει να πορεύεται με την σαγήνη που ασκεί το αρχικό νόημα της ιδεολογίας σε συνδυασμό ίσως με την αδιαόρατη υπόσχεση στα πιο “ενεργά” μέλη πως κάποτε και οι ίδιοι θα αποτελούν κομμάτι αυτής της ελίτ. Εντός της διττής σημασίας του αρχικού νοήματος, η γιγάντωση των ιδεολογιών συνάδει συχνά με την δημιουργία νέων λέξεων προκειμένου να περιγραφούν “με τον πιο βολικό τρόπο” τα κοινωνικά φαινόμενα τα οποία λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα. Είναι απορίας άξιον πως την επόμενη κιόλας μέρα προβολής του δελτίου ειδήσεων, το λεξιλόγιο μας εμπλουτίστηκε εν μία νυκτί με λέξεις όπως “διολίσθηση”, “εσωστρέφεια”, “κοινοτικό κεκτημένο” ή πιο πρόσφατα “rendition” και “αει-φόρος ανάπτυξη” (aka sustaınable development). Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο “κοινωνικά αποδεκτός” τρόπος με τον οποίο κάθε φορά η εκάστοτε ελίτ αποφασίζει να σκιαγραφήσει την καρικατούρα της αρχικής ιδεολογίας προκειμένου να γίνει πιο εύπεπτη από τις πλατιές μάζες.
Παρομοίως εξελίσσονται και οι θρησκείες, οι οποίες ως σχεδόν προαιώνιο κοινωνικό φαινόμενο αποτελούν κι έναν από τους κύριους παράγοντες διαμόρφωσης της ανθρώπινης συνείδησης. Στους οπαδούς των διαφόρων θρησκειών επιτρέψτε μου να συμπεριλάβω τους άθεους και άθρησκους, οι οποίοι μάχονται με τέτοιο (θρησκευτικό) ζήλο τις θρησκείες έτσι ώστε να ομοιάζουν κι αυτοί απλά με οπαδούς μίας άλλης θρησκείας, η οποία ευαγγελίζεται με άθεη ευλάβεια έναν επίγειο Παράδεισο χωρίς Θεό. Η μετατροπή της θρησκείας σε θρησκευτική οργάνωση συνήθως φέρει κι ένα κόστος στην ποιότητα του θρησκευτικού περιεχόμενου, αφού “αναγκάζεται” να κατέρθει στα μονοπάτια της πολιτικής ιδεολογίας προκειμένου να διατηρήσει ή και να επεκτείνει τον αρχικό πυρήνα των πιστών της. Παρομοίως με τις ιδεολογίες πολιτικής φύσης, οι αντίστοιχες θρησκευτικής φύσης επικρίνονται έντονα καθώς έχουν απομακρυνθεί από την παροχή βοήθειας στην αέναη, ανθρώπινη αναζήτηση του Θείου, προτιμούν να ορκίζονται σε γένια προφητών και να εξηγούν τα εγκόσμια χρησημοποιώντας το γνωστό “doubletalk”.
Οι πολιτικές και θρησκευτικές ιδεολογίες αποτελούν πανάρχαιες δομές του κοινωνικού ζώου, το οποίο λέγεται άνθρωπος. ¨Οσον αφορά τα εκφυλιστικά συμπτώματα των πρώτων, η πολιτιστική και η ιστορική παράδοση της κάθε χώρας μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά ανθεκτική. Εξαγνισμένες από εθνικιστικές μπουρδολογίες και ταξικές αγκυλώσεις, το όποιο αιώνιο μήνυμα μπορεί να φέρουν σαφώς και υπερέχει σε νοηματικό πλούτο σε σχέση με νεόκοπα, πρόσκαιρα ιδεολογήματα. ¨Οσον αφορά δε τις θρησκευτικές οργανώσεις, η χρησιμότητα τους συνίσταται στην ψυχολογική υποστήριξη που προσφέρει στους πιστούς το διαφορετικό μείγμα γνώσεως και πίστης του κάθε δόγματος. ¨Οταν αποτυγχάνουν όμως στον πνευματικό τους ρόλο κι υπόκεινται στον ίδιο κατακερματισμό, ανταγωνισμό και διαμάχες των πολιτικών ιδεολογιών θέτουν οι ίδιες τις βάσεις για την υποβάθμιση του ρόλου τους. ¨Οσο πιο αληθινή είναι μία ιδεολογία τόσο περισσότερο είναι σε θέση να προστατευθεί χρονικά από λάθη της ανθρώπινης σκέψης, τα οποία δίνουν έμβασμα στα γνωστά εκφυλιστικά φαινόμενα. Από την άλλη, όσο μεγαλύτερη η νοηματική αξία μίας ιδεολογίας, τόσο μεγαλύτερος κι ο τόπος καταφυγής που προσφέρεται σε μικρά μυαλά. Προσοχή λοιπόν στους “γενειοφόρους σχιζοειδείς φανατικούς” (όπως έλεγε κι ο Πολωνός ψυχολόγος P. Frostig χωρίς ίχνος χιούμορ!) – ακόμα κι όταν φέρουν τα δώρα κάθε πολιτικής ή θρησκευτικής ιδεολογίας. Τέτοια δώρα συνήθως δεν εμφανίζονται σε ευτυχείς καιρούς κι είναι ευπρόσδεκτα μόνο για όσους επιμένουν να ξεχωρίζουν την ιδεολογία από τον φορέα όπως την ήρα από το σιτάρι.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου