Επ΄ευκαιρίας της σημερινής ημέρας σκέφτηκα πως θα ήταν ωφέλιμο να εξετασθεί αν έχει κάποια λογική βάση η προαναφερθείσα αντιστρόφως ανάλογη σχέση, η οποία αναμασάται σχεδόν παγκοσίως από πολιτικούς όλων των αποχρώσεων. Πέρα από τα αδικοχαμένα, σχεδόν 3000 θύματα της 9/11, ο απόηχος αυτού του καταστροφικού υπερθεάματος πίεσε τον πολιτικό λόγο σε όλο και λιγότερο έλλογα μονοπάτια. ¨Ενα από αυτά υποδεικνύει πως υπό την σκιά της σύγχρονης, τρομοκρατικής απειλής είναι αναγκαίο να περιορισθούν τα ατομικά μας δικαιώματα προκειμένου να καταστεί πιο αποτελεσματική η προστασία του πολίτη. Ιδού το δίλημμα λοιπόν: Ελευθερία ή ασφάλεια?
Εκ πρώτης όψεως το άνωθι ψευτοδίλημμα μοιάζει λογικό έτσι όπως τίθεται (από ποιους άραγε?). Οι λεγόμενοι προοδευτικοί τονίζουν πως τα κρατικά μέτρα ασφαλείας έχουν αναπόφευκτα ως αποτέλεσμα -αν όχι πως αποσκοπούν- στην συρρίκνωση των ατομικών ελευθεριών, ενώ οι λεγόμενοι συντηρητικοί διατείνονται πως σε τέτοιους χαλεπούς καιρούς η εσωτερική ασφάλεια δεν μπορεί παρά να παραβιάσει κάποιες ατομικές ελευθερίες προκειμένου οι πολίτες να χαίρουν ασφάλειας εντός των κρατικών ορίων. Η ρίζα αυτού του σκεπτικού βρίσκεται σχεδόν 4 αιώνες πριν, στις σκέψεις του πολιτικού φιλοσόφου Thomas Hobbes. Ο τελευταίος πίστευε πως οι ανθρώπινες κοινωνίες σχοινοβατούν σε ένα διηνεκές μεταξύ 2 αντιδιαμετρικών καθεστωτικών καταστάσεων, της απόλυτης ελευθερίας και της απόλυτης ασφάλειας.
Στον έναν πόλο έχουμε αυτό που οι δημοσιογράφοι για λόγους εντυπωσιασμού καλούν συχνά ως “νόμο της ζούγκλας”. Οι άνθρωποι μάχονται μέχρι τελικής πτώσης ο ένας τον άλλο με όλα τα διαθέσιμα μέσα σε έναν ατέρμονο αγώνα επιβίωσης αλλά και εξασφάλισης όσων πιο πολλών πλεονεκτημάτων προς το ζην. Το δίκαιο του ισχυρού υπαγορεύει τον νικητή, του οποίου μεν οι πράξεις δεν έχουν νομικές συνέπειες αλλά δε η νίκη του είναι συνήθως πρόσκαιρη εωσότου αρχίσει εκ νέου τον αγώνα ενάντια σε όσους τον επιβουλεύονται. Αυτή είναι η χομπεσιανή εικόνα μίας κοινωνίας όπου επικρατεί η απόλυτη ελευθερία.
Στον αντίποδα έχουμε τον απολυταρχισμό, ο οποίος έχει φορέσει πολλούς, διαφορετικούς και σχεδόν πάντα αιματοβαμμένους μανδύες “-ισμών”. Η κυβέρνηση ασκεί έλεγχο σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του πολίτη, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος απειλής της καθεστηκυίας τάξης. Η τελευταία δεν πρέπει να διαταραχθεί επ΄ουδενί καθώς η διατήρηση της σημαίνει και διατήρηση της φυσιολογικής ροής των πραγμάτων άρα και των κυβερνητικών δομών, οι οποίες είναι κάθε φορά σε ισχύ. Αυτή είναι η χομπεσιανή εικόνα μίας κοινωνίας όπου επικρατεί η απόλυτη ασφάλεια.
Οι λεγόμενοι προοδευτικοί διατείνονται πως φοβούνται πιο πολύ το κράτος παρά την τρομοκρατία, οπότε δεν δέχονται να υποβάλλεται η ζωή τους σε κρατικό έλεγχο με το σκεπτικό πως η μεγαλύτερη ανάγκη για ασφάλεια συνεπάγεται λιγότερη ελευθερία για τους πολίτες. Είναι πιο πρόθυμοι να δεχτούν την αυξημένη πιθανότητα τρομοκρατικής απειλής παρά τον κρατικό έλεγχο θεωρώντας πως επιλέγουν με αυτόν τον τρόπο το μη χείρον βέλτιστον. Για τους λεγόμενους συντηρητικούς όμως το βέλτιστον είναι η αδιάκοπτη συνέχεια της ζωής σε ένα κοινωνικό σύνολο το οποίο διέπει η τάξη. Η συζήτηση περί ατομικών ελευθεριών δεν τους αφορά ιδιαιτέρως αφού ακόμα και σε περίπτωση αυξημένου κρατικού ελέγχου θεωρούν εαυτούς νομοταγείς. Επειδή όμως θεωρούν πως αυξημένη ελευθερία θα συνεπάγεται και μείωση της ασφάλειας των πολιτών θεωρούν αντίστοιχα και δευτερευούσης σημασίας τις χρονοβόρες προσκολλήσεις στην τήρηση νομίμων διαδικασιών, την έκδοση ενταλμάτων και την διενέργεια ερευνών παρουσία εισαγγελέων εφόσον διακυβεύεται η ασφάλεια του κράτους.
Και οι δύο πλευρές είναι λάθος. Δεχόμενοι το όραμα του Hobbes (μάλλον ασυνείδητα), όσοι αναμασούν αυτό το ψευτοδίλημμα εξισώνουν την ελευθερία με την ασυδοσία και την ασφάλεια με τον κρατικό έλεγχο. Υπό αυτό το πρίσμα δέχονται σχεδόν αδιαμαρτύρητα πως ελευθερία και ασφάλεια είναι έννοιες αντικρουόμενες και απλά προσπαθούν να βρούν μία θέση σε αυτό το δίπολο, η οποία να είναι όσο το δυνατόν πιο ταιριαστή με την (εκάστοτε) πολιτική τους θεώρηση στο άλλοτε μοιραίο και σίγουρα παρεξηγημένο δίπολο των προοδευτικών vs συντηρητικών. Κατά μήκος αυτού του ψευτοδιλήμματος οι μεν πρώτοι εναντιώνονται ενστικτωδώς σε οποιαδήποτε μέτρα ασφάλειας μόνο και μόνο επειδή αντιτίθενται στην επέκταση της κρατικής εξουσίας, ξεχνώντας όμως την υποχρέωση κάθε κράτους να διασφαλίζει την ασφάλεια των πολιτών του. Οι δε άλλοι είναι υπέρ του δέοντος σύμμορφοι με την καταστρατήγηση συνταγματικών ελευθεριών -οι οποίες αποκτήθηκαν με κόπους- μόνο και μόνο επειδή νοιώθουν έντονη την απειλή κάποιου εξωτερικού κινδύνου, ξεχνώντας χρήσιμα διδάγματα της Ιστορίας, τα οποία υπενθυμίζουν πως τα πιο ειδεχθή κυβερνητικά εγκλήματα έχουν διαπραχθεί στον ίδιο ακριβώς βωμό.
Ο Hobbes υπονοεί σαφώς πως το ύψιστο αγαθό σε μία ανθρώπινη κοινωνία είναι η έννομος τάξη. Η τελευταία όμως δεν αποτελεί αυτή καθ΄εαυτή μία αξία από μόνη της αλλά μάλλον μία αναγκαία συνθήκη προκειμένου η κοινωνία να προχωρήσει σε επόμενα στάδια εξέλιξης. Η έννομος τάξη λοιπόν διασφαλίζει τον περιορισμό της βίας μεταξύ ατόμων και ομάδων εντός μίας κοινωνίας, προκειμένου οι συμμετέχοντες σε αυτήν πολίτες- ελεύθεροι από (φυσικούς και ηθικούς) εξαναγκασμούς - να είναι σε θέση να ορίζουν την ζωή τους όπως θέλουν (σύμφωνα με τον Kant) ή να διασφαλίζουν τα φυσικά, ανθρώπινα δικαιώματα τους (σύμφωνα με τον Locke).
Η ελευθερία, η ασφάλεια όπως και πολλές άλλες έννοιες του πολιτικού λόγου είναι (σκοπίμως και μη) αρκετά ομιχλώδεις όσον αφορά τον ορισμό τους ειδικά από τα άτομα, τα οποία τις επικαλούνται με αξιοσημείωτη συχνότητα. Στην προσπάθεια να απαντήσω λοιπόν το ερώτημα, το οποίο έθεσα στην αρχή της ανάρτησης μου, θα ακολουθήσω την εις άτοπον απαγωγή, όπως ακριβώς έπραξα όταν αποφάσισα ποια δέσμη να ακολουθήσω - με τα γνωστά επιτυχή (?!?!) αποτελέσματα.
Εν προκειμένω λοιπόν, ελευθερία σίγουρα δεν σημαίνει εξαναγκασμό. ¨Οσο λοιπόν κάποιος δρα χωρίς περιορισμό και χωρίς απειλή από τρίτους (μοιάζει να) είναι ελεύθερος - ως πολίτης τουλάχιστον. Ο εξαναγκασμός στερεί από τον πολίτη το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Δηλαδή, το δικαίωμα κάποιος να διαθέτει την ενέργεια, τις προσπάθειες και τις σκέψεις του κατά το δοκούν. Με αυτόν τον τρόπο ο πολίτης νοιώθει ασφάλεια καθώς νοιώθει πως έχει στα χέρια τα ηνία της ζωής του (η οποία -για να μην ξεχνιόμαστε- αποτελεί και το ύψιστο αγαθό). Στερώντας του λοιπόν το δικαίωμα αυτό λόγω κάποιου είδους εξαναγκασμού, αυτομάτως χάνει τον έλεγχο της ζωής του άρα και κάθε είδους ασφάλεια που απορρέει από αυτό το συναίσθημα. Επειδή όμως είπαμε πως ελευθερία και εξαναγκασμός όπως και ασφάλεια και εξαναγκασμός είναι ανά δύο έννοιες αντίθετες, καταφέραμε να αποδείξουμε με την βοήθεια της λογικής κάτι τι οποίο κοντεύουμε να ξεχάσουμε. Ελευθερία και ασφάλεια όχι μόνο δεν είναι έννοιες αντίθετες αλλά συμπληρωματικές. Σε πολιτικό επίπεδο δεν νοείται ελευθερία χωρίς ασφάλεια αλλά και το αντίθετο.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου